"Ποιητικά μόνον οικεί στ' αλήθεια ο άνθρωπος τη γης ετούτη" Martin Heidegger

Τετάρτη 22 Οκτωβρίου 2008

Ποιητικά δοκίμια ανθρωπογνωσίας

Στη σύντομη εισαγωγή ποιημάτων του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, των οποίων έχει επιμεληθεί την μετάφραση, ο Γιώργος Μπλάνας σημειώνει:

«Εδώ, λοιπόν, μπορούμε να πούμε πως άρχισε το ποίημα: στο τέλος –απ’ όπου θα έπρεπε να αρχίζουν όλα τα έργα τέχνης», έγραφε ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε στο περίφημο δοκίμιό του ΄Η φιλοσοφία της σύνθεσης΄, με το οποίο επιχείρησε να πείσει τους συγχρόνους του πως η δημιουργία ενός ποιήματος είναι κυρίως η μεθοδικά οργανωμένη διαδικασία κατασκευής ενός μύθου και πως η μορφή δεν είναι παρά η αισθητικής διάστασης σύμβαση που επιτρέπει την απρόσκοπτη μετάδοση στον αναγνώστη του μύθου. (…)
Το έργο του βασανιζόταν από το πάθος της θεωρίας, της στοχαστικής ενατένισης του κόσμου και του ανθρώπου. Οι στίχοι του δεν ήταν καλαίσθητες εξάρσεις λυρισμού –παρά την αμίμητη μουσικότητά τους- αλλά «μιμήσεις πράξεων σπουδαίων» οι οποίες σκόπευαν στην ανάδευση παθών και στην «κάθαρσή» τους με την επιβολή της κυρίαρχης διάνοιας.
Μικρά –ακαριαία θα μπορούσε κανείς να πει- δοκίμια ανθρωπογνωσίας, τα ποιήματα αυτά δεν άφηναν περιθώρια στον αναγνώστη να παραμείνει ο ίδιος μετά την ανάγνωσή τους, διότι ήταν ήδη προϊόντα ενός τέλους, μιας αυστηρής πνευματικής στόχευσης, μιας συγκεκριμένης θέσης για το ζήτημα που είχε «συλλάβει» η καρδιά και είχε «επεξεργαστεί ο νους».


Οι καίριες παρατηρήσεις του Γ. Μπλάνα πάνω στο έργο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, που αναδεικνύουν μια ποίηση στόχευσης και στοχασμού και μια ποιητική "σκηνοθεσίας του συναισθήματος και της σκέψης", θα μπορούσαν, πιστεύω, να εφαρμοστούν με την ίδια ακρίβεια και στην περίπτωση του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, είτε πρόκειται για τα πεζά, είτε για τα ακραιφνώς ποιητικά κείμενά του. Η ίδια «γέννηση» από το τέλος, η ίδια «μεθοδικά οργανωμένη διαδικασία κατασκευής ενός μύθου», η ίδια «αυστηρή πνευματική στόχευση», η ίδια «στοχαστική ενατένιση του κόσμου και του ανθρώπου».

Ακολουθούν δυο τέτοια «ακαριαία δοκίμια ανθρωπογνωσίας» των δύο δημιουργών, που επαληθεύουν νομίζω τις παραπάνω επισημάνσεις, και τα οποία επιπλέον συγγενεύουν τόσο πολύ στον ποιητικό τους πυρήνα που θα μπορούσαν ακόμη και να διαβαστούν μαζί, σαν ένας ποιητικός διάλογος, που θέτει το ίδιο ερώτημα και απαντά με το ίδιο ερώτημα. (Ή αλλιώς περί λαβυρίνθων ο λόγος...)

Όνειρο μέσα σε όνειρο

Δέξου, λοιπόν, ένα φιλί και μια παραδοχή, τώρα –ιδίως- που φεύγω. Δεν είχες λάθος: όνειρο ήτανε η ζωή μου. Έχει, ωστόσο, σημασία αν ήταν μέρα ή νύχτα, ψευδαίσθηση ή όχι, η πτώση των ελπίδων μου; Όνειρο μέσα σε όνειρο είναι ό,τι ζούμε. Αυτό!

Στέκομαι. Ακούω κύματα να ωρύονται το μαρτύριο κάποιας ακτής. Κοιτάζω το χέρι μου: κρατάω μια φούχτα άμμο χρυσή… ασήμαντο απόκτημα! Και πώς γλιστράει ανάμεσα στα δάχτυλα, πώς χάνεται. Βουλιάζει κι εγώ θρηνώ. Θρηνώ. Βουλιάζει! Θεέ μου, αν έσφιγγα γερά το χέρι, θα την έσωζα; Θα την κρατούσα μακριά απ’ τ’ ανελέητο κύμα; Όνειρο μέσα σε όνειρο είναι ό,τι ζούμε; Αυτό;

(Έντγκαρ Άλλαν Πόε, περιοδικό «Ποιητική» τ. 1, μετάφραση Γιώργος Μπλάνας)



Ο λαβύρινθος

Δεν θα μπορέσει ο Δίας να μου λύσει
τα πέτρινα δίχτυα που με ζώνουν. Έχω ξεχάσει
τις μορφές των ανθρώπων που κάποτε ήμουν
σέρνω τη μοίρα μου στους μονότονους τοίχους ανάμεσα
που μισώ. Ολόισιοι δρόμοι που στρίβουν
και σχηματίζουν μυστικούς κύκλους
στων αιώνων τα βάθη. Πεζούλια
χαρακωμένα από το πέρασμα του χρόνου.
Πάνω στην αχνή σκόνη βρήκα σημάδια
που με φοβίζουν. Στα άδεια βράδια μου
φέρνει ένα μουγκρητό ο αγέρας
ή ένα απελπισμένο αντίλαλο που μουγκρίζει.
Ξέρω πως μέσα στα σκοτάδια είναι ο Άλλος,
που ‘ναι ταγμένος να εξαντλεί την ατέλειωτη μοναξιά
που πλέκει και ξεπλέκει αυτόν τον Άδη,
να λαχταρά ο αίμα μου, να τρέφεται απ’ το θάνατό μου.
Ψάχνουμε ο ένας τον άλλο. Ας ήτανε απόψε
η τελευταία μέρα της αναμονής.

(Χόρχε Λουίς Μπόρχες, «Το εγκώμιο της σκιάς», μετάφραση Δημήτρης Καλοκύρης)

12 σχόλια:

Φαίδρα Φις είπε...

αγαπημένη μου λορελάη,
διάβασα το θεωρητικό μέρος της εισαγωγής σου,
αλλά κράτησα το "όνειρο μέσα σε όνειρο"
που με συγκίνησε πολύ,

"όλα τ'αστέρια κάτι ψιθυρίζουν στη γυμνή νύχτα και λιώνουν στο όνειρο.
αιχμηρές σκέψεις τρυπούν το μυαλό μου,
στην ανυπαρξία και στη λήθη φεύγει η ζωή και χάνεται καθώς ρέει αιώνια..."

ελπίζω κι εύχομαι όλα να είναι εντάξει τώρα,
σε φιλώ πολύ
να έχεις μια όμορφη μέρα

Φαίδρα Φις είπε...

κάτι μικρό έχω για σένα στον Προμηθέα,
αν βρεις χρόνο πέρασε

φιλιά

gyristroula2 είπε...

Ναι, ο στοχασμός τους έχει τον ίδιο "στόχο", το ίδιο περιεχόμενο, ανθρωπογνωστική μελέτη θανάτου. Η απόλυτη ανθρωπογνωσία. Η εξ ορισμού ποίηση.
Αν και στον Πόε τουλάχιστον μοιάζει να είναι τόσο φυσικό και αμεθόδευτο σαν την αναπνοή του.
Μας έλειψες. Στο είπα;

lakis είπε...

Απ' τις μεγάλες μου αγάπες ο Πόε. Και τα ποιητικά και τα πεζά του τ' απολαμβάνω το ίδιο. Καλό απόγευμα

Γεφυριστές είπε...

Αγγέλα μου έλειψες πραγματικά. Πιστεύω όλα να είναι τώρα όσο καλά τα επιθύμησες.
Μα τέτοια ανταμοιβή δεν την περίμενα! Σε ό,τι αφορά στα κείμενα του Γιώργου δεν θα σημειώσω κάτι για ευνόητους λόγους.
Εκείνο όμως που με συνεπήρε είναι η διαπίστωσή σου για τους δύο πολυαγαπημένους λογοτέχνες. Και δεν θα μακρυγορήσω γιατί η γυριστρούλα τα είπε όλα!
Σε φιλώ και να είσαι πάντα καλά

Λορελάη είπε...

Παιδιά ευχαριστώ πολύ για την παρουσία και τα σχόλιά σας, που πλουτίζουν το καθένα με τον τρόπο του την ανάρτηση.
Κι εμένα μου λείψατε και μου λείπετε πολύ. Δυστυχώς δεν μπορώ ακόμη να είμαι όσο παρούσα θα ήθελα.
καλό απόγευμα σε όλους :)

giorgos_st είπε...

Αποκαταστάθηκε η τάξη με την επανεμφάνισή σου, εύχομαι όλα καλά στη συνέχεια, τώρα για το τέλος μιάς διαδικασίας ωρίμανσης ή της κατασκευής ενός μύθου δεν ξέρω κατα πόσο γεννά ένα έργο τέχνης μόνο ή μερικές φορές και την απόλυτη σιωπή.

meril είπε...

Nα σημειώσω μόνο πως ο τίτλος τα λέει όλα (σχεδόν)
"ΠΟΙΗΤΙΚΆ ΔΟΚΊΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΓΝΩΣΙΑΣ"
Και συμφωνώ με το προλαλήσαντα (να πάρει η καλή ώρα...)
η τάξις απεκατεστάθη(;)

Θερσίτης είπε...

Είναι απολύτως ακριβώς ότι η ποιητική τέχνη είναι μια διαδικασία -χειροτεχνική- γέννησης, πλοκής ενός μύθου γύρω από ένα σκληρό πυρήνα, ο οποίος πάλι με πολλή χειροτεχνία και πνευματικό ξόδεμα μέχρι εξάντλησης θα οικοδομήσει ένα νέο χειροτέχνημα.
Καλώς σε βρίσκουμε πάλι κοντά μας.

Λορελάη είπε...

Κι εγώ χαίρομαι που σας ξαναβρίσκω :)
Γιώργο μου αρέσει αυτό που λες για τη σιωπή (είναι συχνό το δίλημμα...)
φιλιά σε όλους :):)

Mariela είπε...

Καλήσπέρα κουκλίτσα, σε έχω συνέχεια στο μυαλό μου, φιλιά πολλά

Ανώνυμος είπε...

θα προτιμήσω για πολλοστή φορά τα γραπτά του Μπόρχες που δίνουν την αίσθηση μυστικού, τυλιγμένου σε φλούδα γλυκού περγαμόντο, σε αντίθεση με τον προβληματισμένο μεν ανατριχιαστικό δε (και απ΄ότι φημίζεται εξαιρετικό χασικλή) Πόε