"Ποιητικά μόνον οικεί στ' αλήθεια ο άνθρωπος τη γης ετούτη" Martin Heidegger

Κυριακή 6 Ιανουαρίου 2008

Λίγα λόγια αφιερωμένα σε μια ταλαντούχο νέα ποιήτρια

Ένα νεαρό κορίτσι γράφει. Ο λόγος της χείμαρρος. Λέξεις πολύτιμες εκβάλλουν στο χαρτί, λέξεις πετράδια. Η γραφή της ατίθαση. Ικανή για όλα. Σπάει νόρμες, αναποδογυρίζει αλληλουχίες. Εκλεπτύνεται ως το ακρότατο σημείο και χάνεται ξαφνικά για να ξαναεμφανιστεί εκεί που δεν το περιμένεις. Γλώσσα που λύνεται και δένεται κατά πώς θέλει. Ανατρέποντας τον εαυτό της και ανασυστήνοντάς τον πάλι κατά πώς θέλει.
Θέλει;… Στέκομαι. Θέλει αλήθεια κάτι αυτός ο λόγος; Διαβάζω πάλι. Για να καταλάβω. Ν’ ανακαλύψω. Διαβάζω. Βλέπω πάλι αυτά που έβλεπα πριν. Παρατηρώ τις αρετές της γραφής. Αλλά… Αλλά φευ, δεν συγκινούμαι. «Η Ποίηση είναι εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος», έλεγε ο W. Benjamin, και είναι αυτός ένας από τους καλύτερους ορισμούς της ποίησης απ’ όσους έχω συναντήσει. Η «αισθητική απόλαυση» τι άλλο είναι αν όχι συγκίνηση; Το ωραίο στην Τέχνη δεν έχει καμμιά σχέση με το ωραίο στην φύση. Η παρατήρηση του Χέγγελ ότι το ωραίο στην Τέχνη είναι ανώτερο από το ωραίο΄στην φύση, αν και τιμά την πρώτη, είναι λάθος. Γιατί η διάφορα δεν είναι διαφορά κλίμακας, αλλά ταυτότητας. Το ωραίο στην φύση υπηρετεί την ανάγκη, ενώ το ωραίο στην Τέχνη την υπερβαίνει. Τα λουλούδια είναι όμορφα γιατί πρέπει να προσελκύουν –με το χρώμα και το άρωμά τους- τα έντομα προκειμένου να τελεσθεί ο κύκλος της αναπαραγωγής. Το αγκάθι είναι άσχημο για μας τους ανθρώπους, γιατί δεν μας προσφέρεται προς βρώσιν, ενώ εκείνο απλώς αμύνεται στις επιθέσεις. Το ωραίο στην Τέχνη όμως δεν είναι χρηστικό.
Ωραίο στην Τέχνη είναι εκείνο που συγ-κινεί. Αυτό που κινητοποιεί το σύνολο του ψυχισμού. Αυτό το αμάλγαμα βούλησης, επιθυμίας, φαντασίας, γνώσης, που συνωθείται μέσα μας όχι πάντα ειρηνικά και αρμονικά -μάλλον το αντίθετο- και που ωστόσο αποτελεί την βαθύτερη ουσία μας, εκβάλλοντας στο παρελθόν και στο μέλλον, ατομικό και συλλογικό, ασύντακτα, αδιάκριτα, ανυπάκουα σε κάθε νόμο, εσωτερικό ή εξωτερικό. Σ’ αυτήν την άμορφη και σε διαρκή κίνηση μάζα του εσώτερου εγώ μας, βρίσκει τρόπο να εισέλθει το μαγικό χέρι της Τέχνης και να την ταράξει, παρωθώντας μας στην αυτοϋπέρβασή μας. Στήνοντας μια γέφυρα για το αλλού. Τον πέραν της ανάγκης τόπο. Γιατί στις ευτυχείς της στιγμές πάει πολύ βαθιά το μαχαίρι της Τέχνης. Τέμνει την ίδια την αιωνιότητα, φτάνοντας στον απώτερο τόπο της ενότητάς της. Κι εκεί συναντά απ’ τον αντίθετο δρόμο, από τα μύχιά του, τον άνθρωπο. Αυτή την μοναδικότητα, που συντίθεται από χρόνο και χώρο στην αδιαίρετη μορφή τους σαν μια πύκνωση. Με όλα τα σπέρματα της ύπαρξης μέσα της. Και είναι αυτά που αγγίζει, αναμοχλεύει και ζωντανεύει η Τέχνη, ανασύροντάς στην επιφάνεια το αόρατο, και όμως υπαρκτό, δείχνοντάς μας έτσι το ίδιο το άπειρο. Την απειρία των μορφών και των δυνατοτήτων του Είναι.
Γιατί τα λέω όλ’ αυτά; Για να επανέλθω στην νεαρή ποιήτρια που μου έδωσε το έναυσμα αυτής της διαδρομής. Για να βρω απάντηση στο γιατί η σημαντική και ενδιαφέρουσα γραφή της δεν κατορθώνει να φτάσει στην συγκίνησή μου. Για να ανακαλύψω και αποκαλύψω ότι ο λόγος είναι πως δεν επιτυγχάνει ν’ αγγίξει τον πυρήνα της ύπαρξής μου. Να φτάσει σ’ εκείνο το σημείο, όπου κάθε ανθρώπινο πλάσμα συναντάει το άλλο και τον εαυτό του εξ αρχής, και μαζί, και δια μέσου αυτής της συνάντησης, τον Κόσμο ολόκληρο. Όταν η Ποίηση δεν κατορθώνει να φτάσει σ’ αυτό το απώτατο σημείο αναπαρθένευσης της ύπαρξης, δεν μπορεί να παράξει «αισθητική συγκίνηση». Κι ας έχει όλα τα κλειδιά. Για να το επιτύχει πρέπει να θέλει να ξεκλειδώσει. Να θέλει να φτάσει ως το κέντρο του άπειρου κόσμου. Στην πρωτογενή Αλήθεια της Ύπαρξης, όπου συμπήγνυνται όλα τα πλάσματα, παρόντα, παρελθόντα και μέλλοντα, και όλες οι μορφές τους. Και βέβαια δεν υπάρχει ένας δρόμος, ένα ποίημα, ένα έργο για να φτάσεις ως εκεί. Γιατί αυτό το κέντρο δεν είναι ένα -πώς θα μπορούσε το άπειρο να έχει ένα κέντρο;- Κάθε αληθινό έργο τέχνης είναι ένας ακόμη δρόμος, ένας ακόμη τρόπος. Ένας καινούριος δρόμος, ένας καινούριος τρόπος.
Όταν όμως ο λόγος είναι μόνο εκφορά λέξεων, όσο όμορφες ή σημασιολογικά φορτισμένες να είναι αυτές οι λέξεις, δεν είναι παρά ένα ανούσιο παιχνίδι λέξεων. Ακόμα κι αν ο ήχος τους ικανοποιεί ηχητικούς κανόνες και γίνεται ευχάριστος στην ακοή μας (ρυθμός, παρηχήσεις, συνηχήσεις κ.λ.π.), δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα εύηχο παιχνίδι λέξεων. Ή ακόμα όταν ο λυρισμός χύνει ένα άρωμα πάνω στον λόγο δεν είναι και πάλι παρά ένα ευώδες παιχνίδι λέξεων. Παραμένει ένας βερμπαλισμός, που όσο κι αν αισθάνεσαι πως κάτω από τις λέξεις αναδεύει η ευαισθησία ενός ψυχισμού, προδίδει ότι το υποκείμενο δεν αποφασίζει να βουτήξει στο ίδιο του το βάθος. Έτσι το ποίημα παραμένει στην επιφάνεια των λέξεων και των σημασιών τους, ανίκανο να ταράξει και να συνεγείρει το υπαρκτικό γεγονός που λέγεται άνθρωπος με όλο το φορτίο της τραγικότητάς του. Και είναι τραγικό πλάσμα ο άνθρωπος. Χρειάζεται να το ξέρουμε αυτό. Δούλος συνάμα της θνητότητάς του, όπως όλα τα έμβια όντα αυτού του κόσμου, αλλά και ταγμένος από την ίδια του τη φύση να αναζητεί ένα νόημα που θα τον οδηγήσει στην υπέρβασή της. Αν η Ποίηση δεν κατορθώνει να τον ελευθερώσει από την πεπερασμένη συνθήκη της ανάγκης και να του ανοίξει τον δρόμο προς τον πέραν αυτής τόπο, προς τη Γνώση, την συν-αίσθηση του Παντός, αίροντας μ’ αυτόν τον τρόπο την καταλυτική επίγνωση του αναπόφευκτου τέλους της ατομικής ανθρώπινης ύπαρξης, δεν έχει κανέναν ρόλο να παίξει. Γιατί αυτή και μόνο αυτή είναι η αποστολή της, και η επιτυχής της έκβαση είναι το μόνο που την δικαιώνει.
Για να γίνει όμως αυτό απαιτείται καθαρότητα. Χρειάζεται ο δημιουργός να απεκδυθεί όλων του των προσωπείων και να βουτήξει στο χάος που ανοίγεται μέσα του, κάτω απ’ όλες τις συμβάσεις και τους όρους. Να έχει το θάρρος να τα παίξει όλα για όλα. Και ν’ αντέξει. Γιατί, ας μη γελιόμαστε, δεν είναι καθόλου εύκολο πράγμα ν’ αντικρίσεις τον ίλιγγο της αβύσσου. Να έρθεις πρόσωπο με πρόσωπο με το Τίποτα απ’ όπου γεννιέται το κάθε Τι και να ανα-γνωρίσεις εκεί ένα κάτι. Να το δεις με νέα όραση και να το γεννήσεις από την πρώτη του ουσία. Είναι αυτό που λέει ο Ταρκόφσκι όταν δηλώνει ότι «ο Ποιητης δεν περιγράφει τον κόσμο, συμμετέχει στην δημιουργία του». Και είναι επίσης αυτό που εννοεί ο Μ.Hidegger, όταν λέει ότι «η Ποίηση εγκαθιδρύει την Α-λήθεια». Αίρει το στερητικό μόριο του λανθάνειν από το Είναι. Ανασύρει μορφές από την λανθάνουσα κατάσταση στην οποία βρίσκονται μέσα στην άβυσσο του Μηδενός. Κι αυτό απαιτεί γενναιότητα. Είναι άθλος η Ποίηση. Γιατί είναι αναμέτρηση με την ίδια την υπαρξιακή αγωνία τόσο του δημιουργού, όσό και του αναγνώστη. Είναι απόκρημνη. Γεμάτη χαράδρες που αν πέσεις μέσα τους δεν υπάρχει χώμα να πατήσεις. Μα αν κατορθώσεις να πιαστείς από το πέτο σου και βγεις, έχεις κερδίσει την αθανασία. Την μέσα σου αθανασία, όχι την έξω.
Η Ποίηση εν κατακλείδι δεν είναι λόγια στο χαρτί. Είναι πλάσματα φτιαγμένα από το πιο καθαρό, το πιο αγνό υλικό του ποιητή. Είναι αυτός ο αναγκαίος -αν και όχι ικανός, μια που απαιτούνται εν συνεχεία κι άλλα πολλά- όρος, για να ευτυχήσει να συγκινήσει τον αποδέκτη της. Γιατί μόνον έτσι θα μπορέσει -αν και οι εκφραστικές του δυνατότητες το καταστήσουν εφικτό- να φτάσει, να αγγίξει και να αφυπνίσει το ίδιο καθαρό ορυκτό της δικής του ύπαρξης. Την δική του ατόφια, ανόθευτη από την κοινωνική επιταγή Αλήθεια. Την αλήθεια που είναι έξω και πέραν από την δυνάστη του βίου, αυτήν που τον κρατάει δεμένο χειροπόδαρα εφ’ όρου ζωής του, την Ανάγκη. Αν η Ποίηση δεν ελευθερώνει τον άνθρωπο από αυτά τα δεσμά, προκειμένου να τον αναβαπτίσει στην πρωτογενή Ουσία που συνέχει όλα τα όντα, δεν έχει λόγο ύπαρξης.
Και είναι γι’ αυτό που ο ποιητικός λόγος δεν είναι, δεν μπορεί ποτέ να είναι, εύκολος. Χρειάζεται να μυράνεις με πολλή βάσανο τον βωμό του για να κάνει το θαύμα του. Να σε λυτρώσει από τον ίδιο τον εντός σου θάνατο.

9 σχόλια:

keadas είπε...

.. Γεμάτη χαράδρες που αν πέσεις μέσα τους δεν υπάρχει χώμα να πατήσεις
συμφωνώ
άλλωστε
κινδυνεύομε στους γκρεμούς σαν ποιητές..

gyristroula2 είπε...

Δοκίμιο περί ποίησης! Από πού να το πιάσεις τώρα αυτό, τι να σχολιάσεις;
Θέλω άλλες πέντε αναγνώσεις, για να το καταλάβω και θα επανέλθω καμιά δεκαριά φορές!

Η αισθητική συγκίνηση έχει στον καθένα μας πάντως άλλο "κουμπί"
Μπορεί να βρίσκουμε τα βάθη μας καμιά φορά, λορελάη μου, σε εικόνες και λέξεις φαινομενικά ρηχές, μα που ανασκαύουν ολόκληρους κόσμους μέσα μας. Δεν είναι μόνο θέμα αισθητικών προτιμήσεων, είναι-πώς να το πω-συγγένεια αίματος, που φωνάζει και σε καλεί ή δεν σε ξέρει και δεν σου μιλάει.

Λορελάη είπε...

Κατ' αρχήν να ξεκαθαρίσω ότι δεν υπηρχε πρόθεση "δοκιμίου". Είχα κατά νου να γράψω κάτι σχετικά, μου έδωσε και την αφορμή μια συζήτηση με μια άλλη φίλη, τα υπόλοιπα προέκυψαν κατά το... γράφειν.

Πάντα καίριες οι παρατηρήσεις σου, γυριστρούλα. Πάντως ναι, κατά βάση γι' αυτή τη "συγγένεια αίματος" μιλάω κι εγώ. Το τι δίαυλο θ' ανοίξει το κάθε κουμπί, ή κλειδί όπως το λέω εγώ, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει να υπάρχει... αίμα. Γιατί αν δεν υπάρχει, τι να τρέξει;... Από κει και πέρα νομίζω ότι η μεγάλη ποίηση κρίνεται από το πόσους περισσότερους μπορεί να "ξεκλειδώσει". Δηλαδή από το πόσο βαθιά φτάνει στη "ρίζα της ζωής" που λέει και ο μεγάλος Σεφέρης.

Καιάδα, ναι,όπως το λες. Μεγαλύτεροι γκρεμοί κι απ' αυτούς των Αστερουσίων. Ευχαριστώ για τον στίχο σου. Είναι από τους αγαπημένους μου.

Λορελάη είπε...

Α, και για τις πέντε αναγνώσεις που λες γυριστρούλα, ε, είπαμε, όχι και να σπαζοκεφαλιάζουμε.Το ξέρω ότι δεν είναι κείμενο αυτό για μπλογκ, αλλά έτσι, μια που το έγραψα, το έβαλα.

meril είπε...

Παναγία μου! (που λέμε κι εμείς στην Κρήτη..)
Τι σαι συ κορίτσι μου (Άντε τώρα να τολμήσω να ξανααναρτήσω τους πτωχούς πλην τιμιους στίχους μου)
Καμάρι μου γλυκό, κριτικός να σουνα (ή μήπως είσαι;) έτσι δεν θα γραφες....
Η ποίηση είναι αυτό που σου ξυπνά ή που σου σκάβει μέσα σου ή ακουμπά μέσα σου (να μην πω και γω το κατιτίς μου;), αλλά... όπως είπε και η gyristroula2 διαφορετικό κλειδί ξεκλειδώνει τον καθένα μας. Κι αυτό που δεν ακουμπά εσένα και δεν αναστατώνει τα εντός σου εμένα (ας πούμε) με κάνει χώμα.
Αυτά έτσι είναι....

giorgos_st είπε...

Πάντος τα λόγια δεν ήταν λίγα Λορελάη ήταν λίγα περισσότερα.
Μερικές ερωτήσεις όχι προβοκατόρικές,μου γεννήθηκαν διαβάζοντας σε όπως και τις απαντήσεις.
1. Έχει το δικαίωμα και τη δυνατότητα να κάνει τέχνη και να νιώθει την τέχνη ο κάθε ένας άνθρωπος?
2. Η ποίηση είναι κορυφαία μορφή τέχνης? και με τι κριτήρια είναι ανώτερη από την τέχνη του έφήβου που κάνει γκράφιτι τους τοίχους του εργοστασίου ή του σχολείου του?
3.Τα Πανεπιστήμια και μάλιστα τα τμήματα καλών τεχνών,νεοελληνικής φιλολογίας,θεάτρου κλπ έχουν συμμετοχή στην παραγωγή τέχνης?
4.Τι γνώμη είχε ο Χαρζιδάκις για τον ακαδημαϊσμό των ωδείων ας πούμε?
5. Γιατί στην Ελλάδα έχουν κερδίσει 2 ποιητές το Νόμπελ,αριθμός πολύ μεγάλος και πολύ τιμητικός για τη Χώρα μας και την έκταση της γεωγραφική και Γλωσσική?
Τις θέλω τις απάντήσεις από σένα ή από όποιον άλλο φίλο ακόμα κι'αν πρόκειται να μιλάμε ως το καλοκαίρι.

Θερσίτης είπε...

1) Λορελάη, ευχαριστούμε. Μόνο. Αν πω κάτι, θα πρέπει να είναι μια τεράστια κολακεία που θα σε έφερνε σε δύσκολη θέση. Επιφυλάσσομαι να σου γράψω εκτενώς, αν το σηκώσει η καρδιά μου.
2) Γιώργο, η ποίηση διαφέρει από τα γκράφιτι, γιατί μεταμορφώνει τον κόσμο. Αλλάζει εμάς. Ακόμη και έμμεσα, όπως από το δοκίμιο αυτό της Λ.

gyristroula2 είπε...

Με αφορμή και τη μουσική σου ανάρτηση, λορελάη, ο θεοδωράκης δεν ήταν που είπε πως υπάρχουν τραγούδια που μας κάνουν να ξεχνάμε και άλλα που μας κάνουν να θυμόμαστε; Νομίζω ότι και με την ποίηση ισχύει αυτό. Υπάρχουν ποιήματα που αγγίζουν μεγάλα βάθη, που προκαλούν τη δική μας συνάντηση μ' αυτά κι άλλα που μας βοηθούν να ξεχάσουμε πως υπάρχουν αυτά τα βάθη τα σκοτεινά και να εστιάσουμε στις χαρές της ρηχότητας (ελαφρότητας;). Δεν ξέρω αλήθεια ποιο από τα δύο είναι πιο θεάρεστο έργο...

Λορελάη είπε...

Μέριλ μου, τι 'ναι αυτά που λες; Άκου να μη ξαναβάλεις στίχους σου! Ίσα-ίσα όσο πιο πολύ γράφουμε ποίηση, τόσο πιο πολύ πρέπει να σκεφτόμαστε πάνω σ' αυτήν. Έτσι δεν είναι; Τώρα για τα "κλειδιά" οπωσδήποτε ισχύει αυτό, αλλά όπως είπα και στην γυριστρούλα "Ω, πιο κοντά στη ρίζα της ζωής..."

Πολλά ήταν Γιώργο, πάρα πολλα... :))
Ε,για τις ερωτήσεις δεν φαντάζομαι να περιμένεις απαντήσεις, καλά κάνεις όμως και τις βάζεις, για να τα δουλεύουμε όλ' αυτά στο κεφάλι μας. Βάλε καμμιά ανάρτηση για κάτι απ' όλ' αυτά για ν' αρχίσουμε να κουβεντιάζουμε.

Θερσίτη, σ' ευχαριστώ πολύ. Μακάρι να γράψεις. Μακάρι ν' ακούσουμε τις σκέψεις σου.

Μα γυριστρούλα μου, η Αλήθεια δεν έχει μόνο βάθος, έχει και επιφάνεια. Ή πιο σωστά αυτά τα δύο δνε διακρίνονται. Η "αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι" είναι εξαιρετικά βαθιά συνάμα.