Ενώ αναρωτιόμουν για το κατά πόσον προσφέρεται ένας χώρος όπως είναι το μπλογκ, για να αναρτήσω κάποιες σκέψεις για την «γλώσσα-πατρίδα», στην οποία είχε αναφερθεί και ο Θερσίτης πριν λίγο καιρό, και τις οποίες είχα υποσχεθεί σε συζήτηση που άνοιξε με αφορμή προηγούμενή μου ανάρτηση, διάβασα το ποστ της Χίμαιρας (aurora borealis) για τα greeklish, και ενθουσιάστηκα. Η αντίδραση μιας κοπέλας 16 ετών σε αυτή την βάναυση εκφορά του γραπτού μας λόγου είναι εντυπωσιακή, γιατί δεν στηρίζεται στην αναλυτική επιστημονική γνώση ή στον αποδεικτικό στοχασμό, αλλά πηγάζει από ένα υγιές «πολιτισμικό ένστικτο» -αν μου επιτρέπεται ο όρος- που καθώς φαίνεται δεν έχουν χάσει οι νέοι άνθρωποι, κι ας βομβαρδίζονται καθημερινά από τα υποπροϊόντα της σύγχρονης μαζικής «κουλτούρας» και από την γενικευμένη αισθητική και ηθική χυδαιότητα.Η αντίδραση αυτή της Χίμαιρας, την οποία πρέπει πρώτ’ απ’ όλα να πω ότι επικροτώ, και φυσικά υιοθετώ ως προς το περιεχόμενο και για το δικό μου μπλογκ, με βοήθησε να ξεπεράσω τις επιφυλάξεις μου για το αναπόφευκτα μακροσκελές του κειμένου που θα ακολουθήσει, και να σταθώ στο πλευρό εκείνων, και ιδιαίτερα των νέων, που ανησυχούν και σκέφτονται, ενισχύοντας τον σχετικό προβληματισμό με κάποια επιπλέον επιχειρήματα πάνω στο θέμα της γλώσσας.
Σε προηγούμενη ανάρτηση ( με τίτλο «η ποιητική πολυσημία των λέξεων της ελληνικής» ) είχα αναφερθεί τελείως επιγραμματικά –δίνοντας κατά βάση τον λόγο στον μεγάλο έλληνα στοχαστή Κ. Καστοριάδη και σε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κατά την γνώμη μου κείμενό του, στο οποίο και πάλι παραπέμπω-, στην πολυσημία των λέξεων της γλώσσας μας. Με αυτήν την «σπονδυλωτή» –λόγω της ιδιαιτερότητας του χώρου- ανάρτηση, θα επιχειρήσω μια περισσότερο διεξοδική, αν και όχι εξαντλητική, γιατί το ζήτημα είναι τεράστιο, προσέγγιση της ιδιαιτερότητας που χαρακτηρίζει τη σημασιοδότηση της ελληνικής γλώσσας.
Επειδή όμως συνήθως όταν οι Έλληνες μιλούν για τον ελληνικό πολιτισμό σε σχέση με άλλους πολιτισμούς, εμφορούνται από αισθήματα είτε αλαζονικά είτε συμπλεγματικά, σε κάθε περίπτωση δηλαδή αισθήματα ακραία και άδικα, θέλοντας να μιλήσω για την ελληνική γλώσσα, πρέπει κατ’ αρχήν να δηλώσω, ότι ο τρόπος που στέκομαι απέναντι στο ελληνικό γλωσσικό φαινόμενο, είναι αυτός του θαυμασμού και σεβασμού απέναντι σε ο,τιδήποτε σημαντικό έχει δημιουργήσει το ανθρώπινο πνεύμα, όποιας καταγωγής και προέλευσης. Θεωρώ τον οποιονδήποτε εθνικισμό απλώς φτώχια ψυχής και σκέψης. Δεν ντρέπομαι ωστόσο να πω ότι στην εκτίμηση και απόλαυση της ελληνικής πνευματικής παραγωγής, προστίθενται η φυσική αγάπη για ό,τι τρέχει μέσα στις ίδιες μου τις φλέβες –και ο πολιτισμός μας, είτε το θέλουμε είτε όχι, είτε το ξέρουμε είτε όχι, τρέχει στις φλέβες μας-, καθώς και το αίσθημα ευθύνης για την διαφύλαξη και περαιτέρω καλλιέργεια των θησαυρών που μας έχουν παραδοθεί.
Έναν τέτοιο θησαυρό θεωρώ την γλώσσα μας, που βέβαια, όπως καλά γνωρίζουμε, πολλοί μεγάλοι δημιουργοί και διανοητές, έλληνες και ξένοι, έχουν τιμήσει. Αν υπάρχει ένας ιδιαίτερος λόγος για τον οποίο αισθάνομαι ότι πρέπει στις μέρες μας να ξανασκεφτούμε και να επανεκτιμήσουμε την αξία της ελληνικής γλώσσας είναι το ότι σήμερα το γλωσσικό μας σύμπαν κλυδωνίζεται περισσότερο απ’ ό,τι σε άλλες εποχές, γιατί πλήττεται ισχυρά από νέους παράγοντες και ύπουλους εχθρούς. Δεν μου αρέσει η κινδυνολογία, αλλά δεν μπορώ να μην επισημάνω την ραγδαία επέκταση και επικυριαρχία της αγγλικής γλώσσας σε όλες ανεξαίρετα τις εθνικές γλώσσες του δυτικού τουλάχιστον κόσμου, μέσω κυρίως του Δούρειου Ίππου της τεχνολογίας. Πιστεύω ότι η ελληνική γλώσσα αποτελούσε επί χιλιετίες τα τείχη του ελληνικού πολιτισμού και σήμερα κινδυνεύει να αλωθεί εκ των έσω. Δεδομένης μάλιστα της παγκοσμιοποίησης όχι μόνο των οικονομικών συναλλαγών, αλλά και των κοινωνικών, ιδεολογικών, πνευματικών κ.λ.π. ανταλλαγών, η δυνατότητα ανεξέλεγκτης εισροής ιδεών, συμπεριφορών και εν γένει πολιτισμικών στοιχείων από κάθε σημείο του πλανήτη είναι προφανής.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι αντιτίθεμαι είτε στην τεχνολογία που διανοίγει τεράστιους ορίζοντες στην επικοινωνία και στην γνώση, είτε στην οικουμενικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας, σκέψης και δημιουργίας, που μπορεί να οδηγήσει σε πολύ ενδιαφέρουσες γονιμοποιήσεις. Κάθε άλλο. Λέω μόνο ότι ειδικά στις παρούσες και μέλλουσες νέες συνθήκες θα πρέπει να είμαστε, όχι μόνο οι Έλληνες, αλλά όλοι οι λαοί και οι πολιτισμοί, σε εγρήγορση και επαγρύπνηση για να μη χαθούν μέσα στην θύελλα των εξελίξεων πολύτιμα πολιτισμικά αγαθά, που η μέχρι τώρα πιο αργή και πιο ελεγχόμενη διαδρομή της ανθρωπότητας διέσωσε, ένα από τα οποία θεωρώ και την ελληνική γλώσσα.
(συνεχίζεται...)
12 σχόλια:
Η τεχνολογία δεν είναι (κατά την ανειδίκευτη και ταπεινή μου άποψη) δούρειος ίππος. Ας μην ξεχνάμε ότι το Ελληνικό (;) λεξιλόγιο είναι γεμάτο από Τούρκικες και Ιταλικές λέξεις (ταβάνι, πόρτα, βαλίτσα κ.α), η Αγγλική είναι η γλώσσα της τεχνολογίας, στον υπολογιστή ακόμη και στο κινητό όλα τα μενού είναι στα Αγγλικά, η γλώσσα της επιστήμης σίγουρα είναι η Ελληνική, αλλά κάποιοι όροι είναι δυσνόητοι στα Ελληνικά. Το cd player ποιος το λέει "ακτινοδισκόφωνο"; To dvd "ψηφιακό πολυμορφικό δίσκο";
Για να σου δώσω ένα παράδειγμα:
"Σύνδεσα το φορητό μου ακτινοδισκόφωνο μέσω παγκόσμιου σειριακού διαύλου στη θύρα, αλλά όταν έβαζα τον ψηφιακό πολυμορφικό δίσκο δεν έπαιζε. Τελικά διαπίστωσα ότι στο κύκλωμα βόρειου γέφυρας της μητρικής πλακέτας δεν είχαν εγκατασταθεί οι απαραίτητοι οδηγοί με αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζει τη συσκευή.....όπως και τη συστοιχία εφεδρικών ανεξάρτητων δίσκων"........ακούγεται σαν άλλη γλώσσα :). Σε ότι αφορά τα greeklish συμφωνώ και να προσθέσω ότι η κατάργηση του πολυτονικού συστήματος ήταν ένα πολύ μεγάλο πλήγμα
Καλημέρα!
Συμφωνώ με τον Ηλιογράφο. Δεν νομίζω κι εγώ πως το πρόβλημα είναι η τεχνολογία. Πιστεύω (κατά την επίσης ανειδίκευτη άποψή μου)
πως το ζήτημα είναι βαθύτερο και ξεκινάει από τα σχολεία και την εκπαίδευση. Πόσοι είναι εκείνοι οι δάσκαλοι και οι καθηγητές που καταφέρνουν να εμπνεύσουν και να δώσουν κίνητρα στους μαθητές τους για μία περαιτέρω εμβάθυνση στον πλούτο της Ελληνικής γλώσσας??
Φυσικά, πίσω απ' αυτό μεγαλύτερη ευθύνη έχουν τα εκπαιδευτικά συστήματα.
Όσο για τα greeklish, με ενοχλούν κι εμένα πάρα πολύ. Όμως, δεν τα βλέπω σαν γλώσσα, αλλά σαν "άλλη μορφή" επικοινωνίας.
Ηλιογράφε και Μαριέλα μου, δεν διαφωνώ μαζί σας. Ούτε θεωρώ κακό πράγμα την τεχνολογία, το λέω ρητά (το αποκεικνύω άλλωστε εμπράκτως :). Απλώς εφιστώ την προσοχή στο γεγονός ότι λόγω του ότι αναπόφευκτα μπαίνει μέσω της τεχνολογίας η ορολογία των νέων μέσων ραγδαία στην ζωή μας, επικρατεί σιγά-σιγά χωρίς να το καταλαβαίνουμε, όχι μόνο η χρήση της αγγλικής γλώσσας, αλλά και μαι αντίληψη "κωδικής επικοινωνίας", που αφαιρεί από τον πλούτο της εκφραστικότητας της γλώσσας(και της σκέψης, γιατί είναι αποδεδειγμένο πια ότι γλώσσα και σκέψη πάνε χέρι-χέρι). Φυσικά γι' αυτά δεν ευθύνεται μόνο η τεχνολογία, αλλά και πολλοί άλλοι παράγοντες, όπως η εκπαίδευση όπως σωστά λέει η Μαριέλα, η ταχύτητα των ρυθμών της ζωής μας, η παρά το πλήθος των μέσων επικοινωνίας απομάκρυνση των ανθρώπων κ.λ.π. Ο σκοπός μου όμως εδώ δεν είναι να αναλύσω όλους αυτούς τους παράγοντες, αλλά να δείξω (στο υπόλοιπο τής σε τέσσερα μέρη ανάρτησής μου) την ιδιαίτερη αξία της ελληνικής γλώσσας, προκειμένου να προσπαθήσουμε να μη την χάσουμε μέσα στην θύελλα των αναπόφευκτων αλλαγών. Το μέρος άυτό είναι ΄μόνο εισαγωγικό, δεν είναι το θέμα μου. Το θέμα μου είναι η γλώσσα, την οποία θεωρώ σημαντική και ακριβό πολιτισμικό αγαθό που κινδυνεύει, αν αφεθούμε ανυποψίαστοι και ανοχύρωτοι στις εξελίξεις. Εξελίξεις στις οποίες δεν είμαι αρνητική. Προς Θεού. Μακριά από μένα κάθε συντηρητισμός και φοβικό σύνδρομο. Άλλο αυτό όμως και άλλο χάνω το μπούσουλα και αφόηνομαι σαν ζαλισμένο κοτόπουλο να με πηγαίνουν τα πράγματα όπου θέλουν. Ας έχουμε το νου μας, γιατί βιώνουμε μαι εποχη έντονα μεταβατική και αναπτρεπτική. Πολλά θα χαθούν και πολλά θα γεννηθούν. Στο ποια θα είναι τα μεν και τα δε έχουμε ρόλο να παίξουμε εμείς οι ίδιοι. Και το πού θα ρίξουμε το βάρος μας εξαρτάται από το κατά πόσο συνειδητοποιούμε κάποια πραγματα.
τις ζεστές μου καλημέρες :))
Και εμένα θα μου επιτέψετε να σας παρακολουθήσω σιωπηλή βέβαιη πως θα απλαύσω μια υψηλού επιπέδου συζήτηση
Λορελάη σ' ευχαριστώ. Εσένα που αρχίζεις το χορό και τους λοιπούς για τις γνώσεις το πάθος το μεράκι και την αγάπη τους
Ναι, Αγγέλα μου! Ωφείλουμε νε έχουμε το νου μας....
Σήμερα το πρωί πήγα σ' ένα βιβλιοπωλείο για να πάρω ένα βιβλίο-δώρο και μ' έπιασε μια φοβερή νοσταλγία... Για την εποχή της εφηβείας μου, και λίγο μετά, όταν είχα το χρόνο και το καθαρό μυαλό να χάνομαι για ώρες πίσω από ένα καλό βιβλίο....
Μέριλ μου εσύ σιωπηλή;;; Η γλώσσα είναι κοινό κτήμα και αγαθό. Όλοι έχουμε λογο γι' αυτήν. Πόσο μάλλον άνθρωποι που γράφουν, που την χρησιμοποιούν σε ένα επίπεδο πάνω από αυτό της καθημερινότητας. Τότε τι να περιμένουμε από όσους την αντιμετωπίζουν με τρόπο εργαλειακό και τεχνοκρατικό, μόνο σαν μέσο συνεννόησης;
Έλα ντε, Μαριέλα μου... Τα νέα δεδομένα μας επηρεάζουν όλους και όλα. Και είναι αυαπόφευκτο αυτό. Σίγουρα πολλά έχουν αλλάξει και θ' αλλάζουν συνεχώς. Και νέα πράγματα θα πάρουν τη θέση τους, και πολλά από αυτά θα είναι καλά και άγια, δεν υπάρχει αμφιβολία. Αλλά κάποιες αντιστάσεις εκεί που χρειάζεται δεν βλάφτουν. Αντίθετα.
Μεγάλη και ωραία κουβέντα ανοίγεις, λορελάη. Και εμείς οι φιλόλογοι νιώθουμε μια ανακούφιση, όταν κι άλλοι άνθρωποι μοιράζονται την αγωνία μας για τη γλώσσα. (Ειδικά, όταν αυτοί οι άνθρωποι έχουν θητεύσει τόσο καλά σ' αυτήν.)
Η πιο βασική αλήθεια για τη γλώσσα κατ' εμέ είναι ότι είναι ζωντανή, εξελίσσεται, αλλάζει, συρρικνώνεται ή απλώνεται, ακολουθώντας κατά πόδας το βηματισμό των ανθρώπων που τη μιλάνε.
Κανείς δεν μπορεί να το σταματήσει αυτό, ούτε να δώσει μια γραμματική κι ένα λεξικό σε κάποιον και να του πει:"Να, η γλώσσα σου, έτσι να τη μιλάς, έτσι να τη γράφεις, κάθε παρέκκλισις πατάσσεται αμειλίκτως"
Η γλώσσα μας λοιπόν θα ακολουθήσει τη δική μας μοίρα, θα φτωχύνει, όταν φτωχύνουμε πνευματικά, θα αλωθεί όταν κι εμείς παραδοθούμε, θα πεθάνει ακόμα, όταν εμείς "πεθάνουμε" γλωσσικά, όταν πάψουμε να τη μιλάμε. Γιατί και οι γλώσσες πεθαίνουν, όπως ξέρουμε.
Σήμερα πολλά γλωσσικά φαινόμενα συνιστούν απειλή: η εισβολή όλο και περισσότερων ξένων όρων, η μόδα να βάζουμε όλο και πιο πολλές αγγλικές λέξεις άκριτα στην καθημερινότητά μας, υιοθετώντας το ύφος περιοδικών και εκπομπών αναλόγου επιπέδου. Παρατηρούμε ακόμη τη φτώχεια του προφορικού λόγου των νέων, τα γκρίκλις στους υπολογιστές και τα κινητά, το χαμηλό επίπεδο των μαθητών μας στη μητρική τους γλώσσα.
Δεν θέλω να κουράσω αναλύοντας διεξοδικά το θέμα. Θέλω μόνο να καταθέσω την αισιόδοξη σκοπιά. Επί 25 χρόνια τώρα στην εκπαίδευση, δεν είδα ούτε έναν μαθητή κερδισμένο εκπαιδευτικά που να μην κερδήθηκε γλωσσικά. Ένα παιδί που πλησιάζει σημαντικά κείμενα, που αγαπάει το βιβλίο και ενδιαφέρεται για πνευματικά ζητήματα, α π ο κ λ ε ί ε τ α ι αργά ή γρήγορα να μην ανθίσει γλωσσικά. Δεν πα' να χρησιμοποιεί γκρίκλις, να γράφει αηδιούλες στο κινητό, να συνομιλεί στα τσατ ρουμς (δάσκαλε που δίδασκες!) με επιφωνήματα και φατσούλες, να μιλάει με πέντε λέξεις κι αυτές αργκό. Θα περάσουν αυτά μαζί με την εφηβεία και θα τον δούμε στις φοιτητικές παρέες, στους διαδικτυακούς διαλόγους του και στις πανεπιστημιακές του εργασίες, να αναπτύσσει ζηλευτά το λόγο του, μπορώ να πω και πολύ καλύτερα από ανθρώπους που δεν πέρασαν τέτοια "γλωσσική εφηβεία". Είμαι από τους τυχερούς που έχω καμαρώσει πολλούς μαθητές μου-επιρρεπείς σε όλες τις παραπάνω ατασθαλίες- να συζητούν μαζί μου ως φοιτητές και να μην πιστεύω στ' αυτιά μου.
Προϋπόθεση όμως είναι να έχουν την προίκα που λέει ο θερσίτης, την παιδεία, η οποία αρχίζει να αποδίδει, όταν "ξεχνάνε" αυτά που τους διδάξαμε.
Μεγάλο το θέμα της κουβέντας Λορελάη, την διαμάχη Αγγλων και Γάλλων την ξέρουμε όλοι, και όμως η Γαλλική έχει αρχίσει έδώ και μερικά χρόνια να γίνεται όπως τα αγγλικά στο επίπεδο της καθημερινότητας, αλλά και στο επίπεδο της διάδοσης το έχουν χάσει τα παιχνίδι οι Γάλλοι, δυστυχώς για μας το κύρος μιάς γλώσσας έχει να κάνει με μιά πλειάδα εξωγλωσσικών παραγόντων όπως η οικονομική και όχι μόνο επιβολή και κυριαρχία μιάς χώρας όπως η Αμερική σήμερα, με τη Microsoft, τον κινηματογράφο,τις μεγάλες εταιρίες κάθε λογής, επίσης οι ρυθμοί της ζωής σήμερα μας οδηγούν σε μιά γενικότερη απλοποίηση των πάντών άρα και της γλώσσας μας, πράγματι ο Παπαδιαμάντης και ο Ελύτης δεν θα ήταν ευτυχείς σήμερα, ξέρεις τι με θλίβει περισσότερο? που χάνονται τα υπέροχα Ελληνικά που μιλανε οι παλιότεροι σε ηλικία, έχω θαυμασει πολλές φορές το πως μιλούν άνθρωποι στα χωριά που δεν ξέρουν καν γραφή, αυτό το ένστικτο το βαθιά ριζωμένο είναι που χάνεται και νομίζω είναι κάτι μη αναστρέψιμο αυτή η απώλεια, κατά τα άλλά εκείνοι που βασανίζονται στα γράμματα δεν θα τα χάσουν ποτέ τα Ελληνικά απλά θα γίνονται όλο και πιο λίγοι.Λυπάμε για τη διαπίστωση αλλά είναι πραγματικότητα...μη δώσεις και μεγάλη σημασία σε όσα λεω δεν είμαι ειδικός αλλά και αυτοί που χαράσουν τις σχετικές πολιτικές φοβάμαι πως είναι ακόμα πιο αδαείς.
Γυριστρούλα και Γιώργο συμφωνώ απόλυτα με όσα λέτε και χαίρομαι που τα λέτε, γιατί έτσι πλουτίζεται ακόμη περισσότερο αυτός ο διάλογος και ενισχύεται αυτό που ελπίζω από αυτή την ανάρτηση. Η ευαισθητοποίηση και συνειδητοποίηση όσο γίνεται περισσότερων ανθρώπων γύρω από το θέμα της γλώσσας, που είναι θεωρώ κρίσιμο για όλους αυτούς τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν απ' ό΄λους μας.
Να σημειώσω μόνο ότι παιδεία δεν "παράγεται" μό΄νο μέσα στα σχολεία. Όλη η κοινωνία συμμετέχει στην καλλιέργεια των μελών της. Δεν είναι λοιπόν κανείς μας άμοιρος ευθυνών. Εξ ου και η ανάγκη να συμβάλω στο μέτρο που μου αναλογεί στην κατεύθυνση της καλλιέργειας μιας θάλεγα "γλωσσικής συνείδησης", που πιστεύω ότι διαρκώς φθίνει, κάτω από την πίεση πλήθους κοινωνικών παραμέτρων που μεταθέτουν διαρκώς το κέντρο βάρους της προσοχής μας σε άλλους τομείς και αξίες.
Γυριστρούλα και Γιώργο συμφωνώ απόλυτα με όσα λέτε και χαίρομαι που τα λέτε, γιατί έτσι πλουτίζεται ακόμη περισσότερο αυτός ο διάλογος και ενισχύεται αυτό που ελπίζω από αυτή την ανάρτηση. Η ευαισθητοποίηση και συνειδητοποίηση όσο γίνεται περισσότερων ανθρώπων γύρω από το θέμα της γλώσσας, που είναι θεωρώ κρίσιμο για όλους αυτούς τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν απ' ό΄λους μας.
Να σημειώσω μόνο ότι παιδεία δεν "παράγεται" μό΄νο μέσα στα σχολεία. Όλη η κοινωνία συμμετέχει στην καλλιέργεια των μελών της. Δεν είναι λοιπόν κανείς μας άμοιρος ευθυνών. Εξ ου και η ανάγκη να συμβάλω στο μέτρο που μου αναλογεί στην κατεύθυνση της καλλιέργειας μιας θάλεγα "γλωσσικής συνείδησης", που πιστεύω ότι διαρκώς φθίνει, κάτω από την πίεση πλήθους κοινωνικών παραμέτρων που μεταθέτουν διαρκώς το κέντρο βάρους της προσοχής μας σε άλλους τομείς και αξίες.
κατά λάθος μπήκε δύο φορές το σχόλιό μου, όχι για... έμφαση! :))))
Τι να πει και ο καθυστερημένος λόγω κόπωσης και ασθένειας αλήτης της Ιλιάδας; Θέτεις, λορελάη, το θέμα κατ' αρχήν προς τη σωστή κατεύθυνση στοχεύοντας.
Η τεχνολογία είναι ο δούρειος ίππος για το γλωσσικό αφελληνισμό και εν γένει για τη γλωσσική απο-εθνικοποίηση και αφομοίωση όλων των λαών μηδέ των Βρετανών αποκλειομένων.
Η πηγή του προβλήματος είναι "βιομηχανία του θεάματος", η μαζική κουλτούρα. Και το όχημα γενικότερα η τηλεόραση. Τόσο ο υπολογιστής όσο και το ραδιόφωνο δε νομίζω πως έχουν τελικά αρνητικά αποτελέσματα, αν βγάλουμε το μέσο όρο. Η χωματερή είναι η πηγή του κακού, γιατί είναι ο εύκολος οχός, ο εύκολος οχετός για την αλλοτρίωση.
Δημοσίευση σχολίου